Eşya Kütüphanesi Eşya Kütüphanesi'nden Geride Kalanlar

Neal Gorenflo tarafından 19 Mart 2013 tarihinde PandoDaily için yazılan yazının Türkçe’ye çevrilmiş halinin ilk kısmıdır. Yazının orjinalini buradan okuyabilirsiniz.

Wall Street’te, yerel dergiler bir trend keşfettiklerinde, trendin tepe noktasına ulaşmıştır ve bu noktadan sonra gidebileceği tek yer aşağısıdır. Ne yazık ki bu “ortak tüketim” (ya da dilerseniz “paylaşım ekonomisi”) için geçerli olmaya başladı.

2009 yılında bu hareketten ilk kez haberdar olduğumda, ortak tüketimin, halkın içinden çıkarak sıradan insanlara kendi ekonomik kaderlerinin kontrolünü ellerine almak için gereken araçları verebilecek hareketlerden biri olduğunu düşünmüştüm. Açık kaynaklı yazılım, p2p ağları, işbirliği hareketi ve kitle fonlaması gibi hareketlerin yanına cuk oturuyordu ve sosyal medyanın “gerçek hayattaki” doğal bir uzantısı gibi gözüküyordu.

Aynı zamanda iyilik yaratabilme potansiyeli de beni heyecanlandırıyordu. Araba paylaşımını ele alalım örneğin – her paylaşılan araba 13 sahip olunan arabanın yerine geçiyordu, araba kullanabilmek için katılanların yüzde ellisi daha önceden arabaya erişimi olmayan insanlardı ve bir şehirdeki her 15,000 araba, sahip olunma yolundan çıkartıldığında bu, yılda 127 milyon doların yerel ekonomide kalmasını sağlayabiliyordu. Kullanılmadan kenarda duran eşyaları alıp bir anda bu eşyaları yeniden verimli hale getirmekteydi. Tüketimi azaltacak, arabalar gibi önemli fiziksel araçlara ulaşımı kolaylaştıracak ve bunun yanı sıra yerel ekonomiyi güçlendirecek başka hiç bir sosyal yenilik duymamıştım. Sahip olma yerine ulaşmaya dayalı bir ekonomik düzen düşlemiştim; ekonomik ve çevresel krizlerin ortasında bize deva olacak şey tam da buydu.

Banliyöden aklını zar zor koruyarak çıkmayı başarmış bir çocuk olarak, tüm bunların yanında beni en çok çeken şey “komşusuyla aşık atan” zehirli bir bakış açısı olan bir toplumdan daha pozitif “komşusuyla ortaklaşa hareket eden” bir topluma doğru geçiş için vadettiği potansiyeldi. Benim gibi ilk kullanıcılar için, daha iyi ilişkiler ve deneyimler bunun başarılı olacağını düşünmemizin en önemli nedenlerinden ve bize büyük fayda sağlayacağını düşündüğümüz yönlerinden biriydi. Doğru, ben klasik PandoDaily konuk yazarlarından değilim, beni yatırım turu, satın alma ya da halka arzdan bahsederken duyamazsınız. Bunun yerine ben paranın, dönüşümcü bir konsept olarak başlayan bu hareketi nasıl mahvetmeye başladığından konuşmak istiyorum. (PandoDaily’den Erin Griffith de yakın zamanda “Para paylaşım ekonomisini yozlaştırıyor mu?” adlı yazısında bu konuya değinmişti.)

Ortak tüketimin büyüme sancıları çekiyor olması beni şaşırtmıyor. VC’lerin sel gibi akıttığı paraları, insanlığa sağlanacak yararlar pahasına girişimlerin büyümesine odaklandığında olacağı budur. Bazı değişimler simgesel olsa da çok şey anlatıyor, Airbnb’nin “insan gibi seyahat et” sloganını bırakmış olması gibi. Bazıları ise daha önemli, mesela Zipcar’ın eski bir araç kiralama şirketi olan Avis tarafından alınması. Ve bazıları fıkra gibi, örneğin kendi Airbnb kiralamalarımın eskiden olduğuna kıyasla çok daha az kişisel olduğu gerçeği. Tüm ortalama kullanıcıların Google Adwords de dahil olmak üzere her kanaldan mümkün olan en hızlı şekilde yeni özellikler eklemeye çalıştıkları düşünüldüğünde bunun nedeni anlaşılıyor.

İşte asıl zorluk burada. Ortak tüketim, popüler kültürün içine girdikçe, yardımsever yabancılarla aranızda kurulan eşsiz ve hatta değişime sürükleyen sosyal deneyimlerini, yani en başta insanları cezbeden yönlerini kaybetme riski taşıyor. Bu olası kayıp nedeniyle olumlu etkinin önemli bir kısmı ve rekabet üstünlüğü uçup gidiyor.

Peki nedir bu rekabet üstünlüğü? Getaround’dan ilk kez araba kiralama tecrübemi ele alalım. Daffodill Pickle (Nergis Turşusu) isimli arabasını almak için Sarah ile buluştuğumda akuaponik sistemler ile ilgili bir sohbete başlamıştık. Balkonundaki akuaponik sistemini tanıttı ve hemen orada topladığı taze çilekleri vererek beni uğurladı. Bu paylaşım o günümün harika geçmesini sağladı. Bu tip bir şeyin Hertz ile olmasına imkan yok, çünkü bu tip bir yakınlık asla ölçeklendirilemez.

Yani, ortak tüketim ölmüş değil, ancak “Borg” ve onun düşüncesiz kapitalizm dalkavukları tarafından yutuldukça ölme riski taşıyor. Tabi bu yeni veya özel bir durum değil. Yakınlarda yayınlanan Atlantic Cities yazısında da belirtildiği gibi ortak tüketim yalnızca daha verimli hale geliyor, bunun kötü olduğunu söyleyemeyiz. Economist kapak konusu hikayesinde Tim O’Reilly bu devrimci potansiyel kaybının kaçınılmaz olduğunu söylüyor. Oysa bu konuda yanılıyor. Bu, yalnızca bir şirket VC parası alırsa kaçınılmaz hale gelir. Bu gerçekten sadece seçime bağlıdır.

İşte bu gerçek paylaşım ekonomisinin devreye girdiği noktadır ve yalnızca VC tarafından desteklenen internet girişimlerinden daha öte bir anlam taşımaktadır. Bu, ekonomik düzende çok büyük bir kaymadır. Toplum üstten inen fabrika modeli organizasyonlardan p2p ağ modeline geçerken, nasıl ürettiğimiz, nasıl tükettiğimiz ve çevremizle nasıl etkileşime geçtiğimiz radikal bir şekilde değişecek. En basit olarak, paylaşım ekonomisi, yeni teknoloji, yeni ve yenilenen iş modelleri ve büyük ölçüde bir sosyal değişim yoluyla, ekonomik gücün merkezden uzaklaştırılmasıdır. Bazıları kar amacı güden, bazıları kar amacı gütmeyen ve bazıları halk tabakasından büyüyecek binlerce yeniliğin birleşiminden oluşur.

Eğer gözümüzü bir saniye için son teknoloji ürünlerden ayırabilirsek, değerlerden oluşan ve zaman ile sınanmakta olan gerçek paylaşım ekonomisini görme şansını yakalayabiliriz.